Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) wszedł w spór w Trybunale Konstytucyjnym dotyczący właścicieli zabytkowych nieruchomości, domagając się uznania za niekonstytucyjne przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz powiązanego z nią rozporządzenia. RPO twierdzi, że przepisy te ograniczają prawo własności nieruchomości przez dopuszczenie ujęcia nieruchomości jako zabytku w wojewódzkiej ewidencji zabytków, bez zapewnienia właścicielowi gwarancji ochrony prawnej.

Sprawa trafiła do Trybunału za sprawą Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA), który podczas rozpatrywania skargi kasacyjnej właściciela działki z częściowo położonym na niej starym cmentarzem, zadał pytania dotyczące zgodności z Konstytucją i europejską konwencją praw człowieka ograniczenia prawa własności w ramach uproszczonej procedury o charakterze wewnętrznym.

Właściciele zabytkowych nieruchomości muszą się zmierzyć z licznymi obowiązkami, takimi jak uzgadnianie z wojewódzkim konserwatorem zabytków decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy oraz decyzji o pozwoleniu na budowę. Krytyka RPO koncentruje się na braku uczestnictwa właścicieli w postępowaniach, co prowadzi do sytuacji, gdy nie są oni świadomi motywów objęcia nieruchomości ewidencją ani podstaw ustalenia, że nieruchomość rzeczywiście stanowi zabytek.

Sprawa otrzymała już sygnaturę w Trybunale Konstytucyjnym, a uczestnikami postępowania są Prokurator Generalny, Sejm oraz Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Termin rozpatrzenia pytania nie został jeszcze wyznaczony. Rzecznik Praw Obywatelskich zamierza przedstawić pisemne uzasadnienie swojego stanowiska w tej sprawie do końca czerwca br.