Trybunał Konstytucyjny wydał orzeczenie, które rzuca nowe światło na problematykę ewidencji zabytków. Według Trybunału, wpisywanie nieruchomości do gminnej ewidencji zabytków bez zapewnienia właścicielowi gwarancji ochrony prawnej jest niekonstytucyjne. Przepis ustawy o ochronie zabytków, który pozwalał na taki stan rzeczy, został uznany za niekonstytucyjny, ponieważ stanowił nadmierną ingerencję w prawo własności.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że „ochrona zabytków jest wartością szczególną”, jednak nie może uprawniać prawodawcy do wprowadzania i utrzymywania ograniczeń w wykonywaniu prawa własności, które nie są ani konieczne, ani proporcjonalne.
TK zauważył, że niekonstytucyjny przepis prowadził do sytuacji, w której właściciel nieruchomości dowiadywał się o planach wpisania jego nieruchomości do ewidencji zabytków, nie mając możliwości kwestionowania działań władzy publicznej. Takie ograniczenie, według TK, stanowiło istotne ograniczenie prawa własności.
Kwestię wpisu do ewidencji zabytków TK opisał jako procedurę, która wymagała od właścicieli takich nieruchomości uzgadniania decyzji lokalizacyjnych, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o pozwoleniu na budowę i o pozwoleniu na rozbiórkę, czy też decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego.
Jednakże, jak zaznaczył TK, jesienią 2019 roku nastąpiła nowelizacja rozporządzenia ministra kultury dotyczącego prowadzenia gminnej ewidencji zabytków. Zgodnie z nowelizacją, organ wykonawczy gminy ma obowiązek zawiadomić właściciela nieruchomości o zamiarze włączenia karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków. To stanowi pewne polepszenie sytuacji, jednak nadal procedura nie przewiduje udziału właścicieli w postępowaniu dotyczącym wpisu do ewidencji zabytków.
TK podkreślił, że procedura wpisu do ewidencji zabytków powinna być oparta na precyzyjnych i przejrzystych regulacjach, aby zapobiegać możliwej arbitralności władz publicznych. Zdaniem Trybunału definicja ustawowa zabytku daje dość szerokie pole tzw. administracyjnego uznania, co wymaga odpowiednich gwarancji dla właścicieli nieruchomości.
Ostatnie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego zwraca uwagę na konieczność przemyślenia obecnego stanu prawa dotyczącego ewidencji zabytków. Jest to ważny krok na drodze do zapewnienia równowagi między prawem własności a koniecznością ochrony zabytków.
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ewidencji zabytków podkreśla potrzebę odpowiedniego uwzględnienia praw właścicieli nieruchomości podczas procesu wpisywania ich do ewidencji. Potrzebne są precyzyjne i przejrzyste regulacje, które zapewnią właścicielom możliwość kwestionowania decyzji i zabezpieczą ich prawa. To ważne, aby prawo do ochrony zabytków było zrównoważone z prawem własności.
Orzeczenie TK to krok we właściwym kierunku w ochronie prawa własności. Należy mieć nadzieję, że również przepisy o ochronie praw lokatorów doczekają się podobnego postrzegania ich jak przepisy o ochronie zabytków.
