Czy wiesz, że województwo świętokrzyskie powinno nosić nazwę łysogórskie lub średniogórskie? Kto był pierwszy na Łysej Górze: Słowianie, czy chrześcijanie? Co w murach opactwa na szczycie robił Stepan Bandera? Czy Oblaci starający się za wszelką cenę przejąć działki na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego mają ku temu prawo? Co na temat zmniejszenia powierzchni ŚPN myśli NIK, i jak wyglądają w tej sprawie działania polityków? Zapraszam do zapoznania się z historią szczytu, oraz okazjonalnie jego okolic. Może ona dużo powiedzieć nam również o rynku nieruchomości.
V wiek – Łysa Góra (szczyt górski znany dziś również pod nazwami Łysiec i Święty Krzyż) jest jednym z miejsc kultu związanym z religią Słowian. Niektórzy naukowcy przypuszczają, że rodzimowiercy byli tutaj obecni już od pierwszych wieków naszej ery.
IX – X wiek – wokół szczytu powstaje wał kultowy. Ma on około półtora kilometra długości i do dwóch i pół metra wysokości. Wbrew nazwie nie ma pewności, że budowla ta związana jest z funkcją religijną. Możliwe, że miała ona pełnić zadania obronne. Przerwanie prac nad wałem zbiega się w czasie z wydaniem przez Bolesława Chrobrego zakazu stosowania praktyk pogańskich, co uwiarygadnia hipotezę o religijnym przeznaczeniu wału.
1102 – 1138 r. – na Łyścu powstaje klasztor benedyktyński. Legendy mówią, że opactwo założył Bolesław Chrobry już w 1006 roku. Najbardziej prawdopodobnym jest, że klasztor posadowił na Łysej Górze Bolesław Krzywousty wraz z komesem Wojsławem z rodu Powałów w 1 poł. XII w. Znaczenie sanktuarium rosło w czasie. Odwiedzali je w czasach swojego panowania Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt Stary, Zygmunt August.
1259/60 r. – wojska rusko-tatarskie wymordowały wszystkich mnichów zamieszkujących klasztor. Zniszczeniu uległo archiwum zgromadzenia co utrudnia dokładniejsze zbadanie historii tego miejsca jak i obecności w nim zakonników.
1306 r. Władysław Łokietek (brak stuprocentowej pewności), po swoim pobycie na Węgrzech, ofiarował opactwu relikwie Drzewa Krzyża Świętego.
1370 r. – najazd Litwinów na klasztor oraz próba uprowadzenia relikwii.
XVI wiek – rozkwit pielgrzymek na Łysą Górę owocujący bogaceniem się opactwa i jego rozbudową.
1655 r. – Zniszczenia podczas potopu szwedzkiego. Góra zostaje ograbiona, a zabudowania spalone.
1777 r. – pożar wywołany uderzeniem pioruna pustoszy klasztor. Mnichom udaje się ocalić tylko relikwie i bibliotekę.
1819 r. – arcybiskup Franciszek Malczewski podpisuje dekret o likwidacji opactwa na Świętym Krzyżu i sprzedaży terenu w ręce Królestwa Polskiego. Za przyczynę tego wydarzenia można wskazywać kasatę zakonu benedyktynów po rozbiorach Polski, która spowodowała degradację zabudowań.
1852 r. – w zabudowaniach po opactwie powstaje dom poprawczy dla księży zdrożnych. W warunkach zbliżonych do więziennych, pod wspólnym nadzorem władz świeckich i kościelnych przetrzymywani są księża skazani na pokutę za ciężkie występki przeciwko moralności.
1863 r. – w zabudowaniach mieści się kwatera dyktatora powstania styczniowego – gen. Mariana Langiewicza.
1865 r. – władze rosyjskie likwidują dom poprawczy, ale doceniają więzienny charakter zabudowań. Od tej pory stanowią one jedno z więzień zaborcy. Niektóre źródła wskazują dopiero rok 1882 jako moment powstania tutaj ciężkiego więzienia.
1918 r. – na szczycie nadal stoją zabudowania więzienne, lecz tym razem jest to polskie więzienie ciężkie. Uważane było ono za najcięższe więzienie w kraju.
1922 r. – Zjazd Geografów w Krakowie uchwalił, że tereny pomiędzy Wisłą, a Pilicą to Średniogórze Polskie. Na terenie tym znajdują się znane nam dzisiaj Góry Świętokrzyskie, które to wcześniej określano takimi nazwami jak: Góry Sandomierskie, Góry Kielecko-Sandomierskie, Góry Sandomiersko-Kieleckie, Góry Kieleckie, Góry Środkowopolskie. Jak już dziś wiemy ustalenia geografów nie przełożyły się na faktyczną zmianę nazwy gór, które z czasem podzieliły się nazwą z całym województwem.
1936 r. – część więzienia na powrót staje się zabudowaniami zakonnymi. Tym razem na szczyt Łysej Góry po raz pierwszy przybywają Oblaci. W tym samym czasie w ulokowanym tutaj więzieniu przebywał Stepan Bandera.
6 września1939 r. – na klasztor spadają pierwsze niemieckie bomby dokonując poważnych zniszczeń, oraz wzniecając pożar.
3 kwietnia 1940 r. – gestapo wdziera się do zabudowań klasztornych aresztując zakonników. Historia ta powtarza się dwukrotnie. W tym czasie klasztor zamienia się na krótko w niemieckie więzienie.
1941 r. – Niemcy urządzają w zabudowaniach klasztornych obóz zagłady dla jeńców radzieckich. Istnieje on do drugiej połowy 1942 roku. Osadzono w nim około dwóch tysięcy jeńców, a łączna liczba ofiar szacowana jest na 6-7 tysięcy. Szczątki jeńców spoczywają na polanie Bielnik.
1961 r. – zabudowania trafiają w ręce Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Park powstał już w maju 1950 roku, jednak jego granice poszerzono o tereny Łysej Góry dopiero w roku 1961.
1980 r. – Reaktywacja pielgrzymek na Jasną Górę poprzez Łysą Górę.
2002 – Komisja Majątkowa ustala, że kościół nie ma podstaw by żądać zwrotu budynków poklasztornych. Komisja działała na podstawie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Rozpatrywała ona sprawy zwrotu kościołom i innym związkom wyznaniowym majątku przejętego na rzecz skarbu państwa w okresie PRL. Połowę składu komisji stanowili przedstawiciele rządu, a drugą połowę przedstawiciele kościoła.
10 grudnia 2021 r. – Mateusz Morawiecki podpisuje rozporządzenie o odłączeniu działek dla Oblatów z terenów Świętokrzyskiego Parku Narodowego. W praktyce prawnej decyzja ta polegała na utracie prawa użytkowania wieczystego przez władze parku dla działek o powierzchni 1,34 ha na szczycie Łyśca. Jednocześnie do parku włączono 62 ha innych gruntów. Działki wyłączone spod władzy parku są własnością Skarbu Państwa, który to jest reprezentowany przez starostę kieleckiego Mirosława Gębskiego (PiS).
2 lutego 2022 – rozporządzenie zmieniające granice Parku wchodzi w życie.
2022 r. – Oblaci składają na ręce starosty wniosek o wykup terenu z bonifikatą. Chcą oni wykupić grunt w drodze bezprzetargowej oraz z zastosowaniem bonifikaty w wysokości 99%. Przy okazji prób wykupu wycena działek zostaje zmniejszona o ponad 1,5 mln PLN. W tym samym roku zarówno klasztor jak i wał kultowy zostają wpisane przez Prezydenta na listę Pomników Historii.
30 września 2022 r. – Najwyższa Izba Kontroli „wnosi o podjęcie działań mających na celu nowelizację rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2021 r. w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, polegającą na ponownym włączeniu w granice ŚPN działek ewidencyjnych stanowiących własność Skarbu Państwa, leżących na terenie gminy Nowa Słupia, o nr 2039/1, 2039/2, 2039/3 o łącznej powierzchni 1,3447 ha, tworzących enklawę na wzgórzu Święty Krzyż.”
13 stycznia 2023 r. – Rodziomowiercy (Rodzimy Kościół Polski) składają wniosek podobny do wniosku Oblatów. Również chcą wykupić działki na Łyścu. Deklarują, że zakupiony przez nich grunt trafi z powrotem w ręce Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
26 maja 2023 r. – wszystko wskazuje na to, że szczyt Łyśca nie zostanie sprzedany Oblatom, ani też rodziomowiercom. Starosta kielecki planuje wydzierżawić ten teren zakonnikom na preferencyjnych warunkach. 26 maja decyzja o dzierżawie ma stać się prawomocna. Media poruszające temat dzierżawy koncentrują się na wysokości czynszu dzierżawnego. Ten ma wynosić 73 200 PLN netto rocznie. Zdaniem większości jest to stawka rażąco niska i wskazująca na niegospodarność starosty. Krok ten może być o wiele bardziej groźny niż na to wygląda. Oblaci jako dzierżawcy terenu będą mogli ponownie wystąpić o jego nabycie. Znów będzie to możliwe na preferencyjnych warunkach, ale tym razem nie będzie konieczności organizowania przetargu.
